صفحه محصول - پروپوزال تحلیل اثرات فقر بر سلامت روح و روان انسانها از نگاه اسلام

پروپوزال تحلیل اثرات فقر بر سلامت روح و روان انسانها از نگاه اسلام (docx) 1 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 1 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

دانشکده معارف قرآنی اصفهان گروه معارف پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان : بررسی آثار فقر بر سلامت روح و روان افراد از دیدگاه اسلام استاد راهنما : دکتر تقی اژه ای استاد مشاور: دکتر مصطفی مرادی پژوهشگر: مرضیه عابدینی فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: کلیات تحقیق 1-1-مقدمه2 1-2-بيان مساله4 1-3- ضرورت انجام تحقيق6 1-4- اهداف تحقيق7 1-5- فرضيه هاي تحقيق7 1-6- اصطلاحات و واژه هاي تحقيق7 1-7- پيشينه تحقيق9 1-8- جمع بندی و نتیجه گیری12 فصل دوم: مفهوم فقر و انواع فقر 2-1- مفهوم فقر15 2-1-1- فقر از ديدگاه اهل لغت15 2-1-2- فقر از ديدگاه اصطلاحي17 2-1-3- فقر از ديدگاه احاديث19 2-1-3-1 - ستايش فقر و فقرا19 2-1-3-2 - نکوهش فقر و فقرا21 2 -1-4- فقر از ديدگاه سرمايه داري22 2-1-5- فقر از ديدگاه عرفاني23 2-2- انواع فقر26 2-2-1- فقر مطلق26 2-2-2- فقر نسبي27 2-2-3- فقر موردي27 2-2-4- فقر عمومي28 2-2-5- فقر به معناي نياز انسانها به يکديگر28 2-2-6- فقر عقوبتي – فقر کرامتي29 2-2-7- فقر نفس29 2-2-8 فقر معنوي30 2-2-9- فقر ديني31 2-2-10- فقر فرهنگي32 2-2-11 فقرذاتي33 2-2-12- فقر ممدوح و مذموم36 2-3- بيان ادب فقير در حال فقر42 فصل سوم: عوامل فقر و آثار فقر 3- 1- عوامل فقر45 3-1-1- عوامل خود ساخته45 3-1-1- 1-تنبلي و بيکاري45 3-1-1-2- تفاقر(فقرنمايي)46 3-1-1-3- ترک تقدير درمعاش47 3-1-1-4- اسراف و تبذير 49 3- 1-1-5- گناهان54 3-1-2- عوامل غير خودي55 3-1-2-1 عوامل طبيعي عبارتند از55 3-1-2-1-1- حوادث طبيعي 55 3-1-2-1-2- نقص عضو55 3-1-2-1-3- ديوانگي56 3-1-2-1-4- انگيزه هاي فردي56 3-1-2-2- عوامل اجتماعي57 3-1-2-2-1- ظلم57 3-1-2-2-2-فقدان برنامه هاي اقتصادي سالم و منظم 60 3-1-2-2-3- جنگ60 3-1-2-2-4- سقوط درآمدها61 3-1-2-2-4- نابرابريهاي اقتصادي (بي عدالتي)62 3-2- آثار فقر64 3-2-1- آثار اجتماعي64 3-2-1-1- فقر عامل سلب شخصيت64 3-2-1-2- از بين برنده ظاهر انسان65 3-2-1-3-انزوا65 3-2-1-4- انزواي سياسي66 3-2-1-5- ضعف اخلاقي و نابهنجاري‌هاي اجتماعي66 3-2-1-6- ضعف اعتقاد و دينداري67 3-2-2- آثار رواني68 3-2-2-1-كاهش عزت‌نفس71 3-2-2-2- اضطراب و تشويش‌خاطر73 3-2-2-3-ياس و ناميدي74 3-2-2-4-عدم اعتماد به نفس74 فصل چهارم: شيوه هاي مبارزه با فقر 1-4- اهميت به کار و تلاش78 4-2- انفاق 81 4-2-1-برّ86 4-2-2- ايثار88 4-3- ايجاد قرض الحسنه 89 4-4- مبارزه با مصرف گرايي و تجمل گرايي93 4-5- همسان زيستي حاکمان با محرومان94 فصل پنجم: تجزيه و تحليل منابع و مآخذ111 فصل اول: کلیات تحقیق 1-1-مقدمه : يکي از مسائل آسيب زا و نابهنجار فردي و اجتماعي که نقش مهمي در به خطر انداختن سلامت روحي و رواني افراد دارد مساله فقر است .فقري که بر همه جهات فرد اثر گذاشته و زندگي او را تحت الشعاع قرار مي دهد و تا بدانجا پيش مي رود که زندگي را براي فرد مختل کرده و او را در همه عرصه ها به عقب مي راند. از آنجا که اين امر از دير باز مورد پژوهش و بررسي قرار گرفته است و راههايي براي از بين رفتن و يا کنترل آن در نظر گرفته شده است اما هنوز هم اين مساله در ميان برخي جوامع بيداد مي کند و حتي رونق و پيشرفت علم و تکنولوژي هم نتوانسته آن را ريشه کن کرده و يا ازآسيبهاي آن بکاهد . فقر را مي توان پديده آشنا ولي پيچيده و ناشناخته دانست که همواره بيرحمانه ، دندان تيز و درنده خون آشام خود را در تار و پود انسانها و جوامع بشري در همه اعصار و قرون فرو کرده است و به فراخور و اقتضاي زمان و مکان، هويت، استقلال، شان و ساختارهاي جامعه بشري را در ابعاد اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي مورد تهاجم و آسيب قرار داده است. . از آن‌جا که فقر پديده‌اي اقتصادي است، به‌طور طبيعي در حوزه اقتصاد آثاري ويران‌گر برجاي مي‌نهد. اين پديده چنانچه به موقع شناسايي و نابود نشود، چون غده‌اي سرطاني گسترش يافته، جامعه را فرا مي‌گيرد و به مرگ اجتماع مي‌انجامد.وقتي که نگرش بر فقر، مساوي و همجوار با مرگ و کفر باشد براي جوامع فقير دو مشکل پيش مي آيد. 1- از بين رفتن حيات مادي و معنوي و شخصيت اجتماعي و سياسي و حقوقي بدين معنا که فرد يا جامعه اي که در فقر باشد قدرت حضور در هيچ صحنه اي پيدا نخواهد کرد. لذا برخوردي هم که با او مي شود متناسب با عملکرد خودش خواهد بود .2- ازدست دادن آرمانها، آمال و آرزوها، يعني همانطور که کفر آرمان سوز است و آنچه را که در جامعه است نابود مي کند فقرهم چنين مي کنند. در آموزه هاي ديني، فقر به معناي نداري مطلق نيست، بلكه به معناي نداشتن ثروت و امكانات كافي براي تأمين شايسته نيازمندي هاست؛ چرا كه به تصريح روايات، هنگامي فقر از ميان مي رود كه آدمي افزون بر تأمين نياز زندگي، توانايي مالي در انجام عباداتي همچون صدقه و حج را داشته باشد، چنان كه امام صادق(عليه السلام )درباره مقدار پرداخت زكات به فقير مي فرمايد: ... يعْطيه ما يأكُلُ وَ يشْرَبُ وَيكْتَسِبُ وَ يتَزَوجُ وَ يتَصَدَقُ وَ يحِجُ. بلكه از (زكات) چندان به فقير بدهد كه بخورد، بنوشد، بپوشد، ازدواج كند، صدقه دهد و حج را به جاي آورد. مكتب اسلام با چنين تعريفي از فقر و با نگاهي واقع بينانه آثار نامطلوب فراوان و بي شماري براي آن برشمرده است؛ آثاري كه هر چند بسياري از آن كليت ندارند، ولي براي اکثر فقرا قابل شهود است. با توجه به آثار سوء اين معضل فردي ، اجتماعي بايد گفت که اين امر هيچگاه مورد ستايش دين نبوده است اگرچه در برخي موارد به احاديث و رواياتي بر مي خوريم که در مدح و ستايش فقر آمده است.اما اين مدح ،مدح فقر نيست بلکه مدح فقيري است که با صبر و توکل بر خداي متعال در اين راه از خود استقامت نشان داده است و خويشتن داري نموده است و هيچگاه از محدوده ايمان خارج نشده است. پس فقر نمي تواند مورد تأييد اسلام باشد چراكه پيامبر اسلام(صلي الله و عليه و اله) از قول حضرت ابراهيم خليل نقل مي كند : «يا رَبِّ اَلْفَقْرُ اَشَدُّ مِنْ نارِ نَمرودُ ؛ پروردگارا! فقر از آتش نمرود سخت تر است. همچنين پيامبر (صلي الله و عليه و اله ) مي فرمايند: « اَلْفَقْرُ اَشَدُّ مِنَ الْقّتْل ِ؛ فقر سخت تر از مرگ است.» مطالعه تاريخ زندگي پيامبران، امامان و اولياي گرامي خدا نيز نشان مي دهد كه آنان اگرچه جهت تسكين آلام و كاهش پريشاني درماندگان و تهي دستان با آنان بناي رفاقت مي گذاشتند و زندگي شخصي خود را در سطح فقيرانه قرار مي دادند، اما در صدد بودند با فكر و تدبير، فقر را محو و زندگي شرافتمندانه اي را براي همه انسان ها تدارك ببينند. آري آن فقري كه پيامبر گرامي اسلام به آن افتخار كرده و مي فرمايد: اَلْفَقْرُ فَخْرِي فقر امكاني است كه تمامي مخلوقات و موجودات ما سوي الله به لحاظ امكاني فقير هستند و در مرتبه ممكن الوجودي قرار دارند و هستي و ذات آنها وابسته به واجب الوجود است كه پشتوانه و تكيه گاه آنها است يا اَيهَاالنّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلي اللهِ وَ اللهُ هُوَالْغَني الْحَميدُ ؛ اي مردم شما در برابر خداي (واجب الوجود) نيازمند و فقير هستيد و تنها خداي متعال بي نياز و غني و شايسته هرگونه حمد و ستايش است. البته در ادبيات عرفاني ، فقير و فقر، نه تنها دلالت‌هاي معنايي بد و نازيبا ندارند بلکه به عکس، در جهان‌بيني عارفانه، دور بودن از دنياي مادي موجد نوعي تجربه لذت‌بخش عرفاني مي‌شود و به همين دليل بوده که بسياري از عارفان و شاعران ما تخلص فقير داشته‌اند و در ستايش فقر، ابيات و اشعار بسياري سروده‌اند. واژه فقر در ادبيات عرفاني ما نه تنها به معني فقدان يا محروميت نيست بلکه به نوعي به معناي غنا و برخورداري است، اما طبيعتا امروزه چنين برداشتي از فقر در ذهن ما وجود ندارد.. پس تا زماني که افراد جامعه در آتش فقر مي سوزند استعدادها و توانائيهاي آنها به شکوفايي نمي رسد و توسعه فکري و فرهنگي محقق نمي شود و نيز تا فقر و کمبودهاي اقتصادي درجامعه مي باشد تهذيب اخلاقي و تربيت درست در سطح اجتماع صورت نخواهد گرفت و تا موقعي که نيازهاي ضروري زندگي روح و فکر افراد را سرکوب مي کنند و به آنها مجال توجه به علم و دانش را نمي دهد که افراد با استعداد هرگز به تکامل نخواهند رسيد و تا زماني که فقر و تهيدستي در جامعه وجود دارد اجتماع از نظر بهداشت محروم و درمعرض انواع بيماريها که خود زمينه ساز براي رشد عوامل انحطاط است قرار دارد و تا زماني که فقر وجود داشته باشد راه نفوذ استعمار و استثمار باز خواهد بو دو تا جلو فقر در اجتماع گرفته نشود دردها چندان درمان نخواهد شد و کشتي به سلامت به ساحل نخواهد رسيد. در اين گزيده سعي برآن است که با استناد به قران و متون اسلامي و رجوع به آيات و احاديث وارده از ائمه معصومين عليهم السلام اين مساله مو شکافي شده وآثار و پيامدهاي ان و عوامل موثر در ايجاد اين امر بررسي گردد. 1-2-بيان مساله: دين مقدس اسلام بهره برداري مشروع از نعم الهي و زيباييهاي زندگي را مباح و اسراف و زياده روي را حرام ميداند و اين بدان جهت است که مسلمانان به تناسب امکانات و توانايي و کارايي خود ،در برابر جامعه مسئوليت دارند .قرآن مجيد اين حقيقت را در ضمن مباحث اجتماعي در قالبهايي زيبا بيان مي کند و با هشدار به پيروان خود مي فرمايدکه اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نيازمنديهاي مردم مصرف نشود سرنوشت آن جامعه و ملت به هلاکت و سقوط مي انجامد و باعث ايجاد پديده اي به نام فقر مي شود .فقري که باعث تزلزل پايه هاي اعتقادي افراد شده و بر باورهاي ديني آنها اثر سوءدارد و بنا به فرمايش حضرت علي (عليه السلام) مايه نقص در دين مي شود.(فَاِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةُ لِلدّينِ ) فقر پديده نامطلوب اجتماعي است که وجود و گستردگي دامنه آن در جامعه باعث پيامدهاي زيان آور همه جانبه اي در کوتاه مدت ودراز مدت مي شود وبر همه ابعاد فرهنگي ،اقتصادي ،اجتماعي افراد اثر گذاشته و حتي منجر به ايجاد معضلات و مشکلاتي شده که سلامت روحي و رواني افراد را به مخاطره مي اندازد.از اين روست که در همه اديان و فرهنگهاي بشري نکوهش شده و براي زدودن آن از جامعه راهها و روشهايي صورت گرفته است.از لحاظ اجتماعي نيز فقدان امکانات مادي وآثار زيانبارآن برشخصيت افراد ازيک سو و حاکميت ضد ارزشهاي زياده طلبي در جامعه از سويي ديگر مجالي براي حضور تهيدستان در عرصه هاي اجتماعي نمي نهد. حضرت علي (عليه السلام)مي فرمايند: «اَلْفَقيرُ غَريبُ في بَلْدَتِهِ ؛فقير در شهر خود هم غريب است». فقر مادي و فشارهاي اقتصادي ناشي ازآن ، چنان دردآور است که انسان را مي آزارد و پيوسته جان و دلش را به خود مشغول مي سازد و تشويش و اندوه حاصل از آن آرامش روحي فرد را بهم مي زند .آنچنان که شخص احساس حقارت وخود کمتر بيني کرده و نمي تواند شخصيت حقيقي و عزت نفس خويش را باز يابد و در حقيقت از ديدگان ديگران کنار رفته و به فراموشي سپرده مي شود. در قرآن کريم نيز فقر به عنوان عامل منفي در زندگي انسان معرفي شده است .لذا مي بينيم که خداوند به پيامبر اکرم مي فرمايد: « وَ وَجَدَکَ عائِلاً فَاَغْني»تو را فقير يافت سپس توانگر کرد. يعني خداوند بر پيامبر منت نهاد و او را از حالت فقر در اورد و غني ساخت . پس اگر فقير بودن و فقر ارزش بود غني کردن پيامبر نمي توانست به عنوان يک ارزش باشد که خدا بر او منت گذارد . همچنين ضد ارزش بودن فقير را از ايه 268 سوره بقره مي توان دريافت که«شيطان همراه با وعده به فقر، امر به فحشا و منکر مي نمايد .» اسلام شديداً طرفدار عدالت اجتماعي و اقتصادي است و اصولاً برپايي قسط و عدل از مهم‌ترين اهداف بعثت انبيا شمرده شده است. از سوي ديگر، مي‌دانيم كه فقر در يك جامعه غالباً از نابرابري و بي‌عدالتي سرچشمه مي‌گيرد. اميرالمؤمنين عليه السلام مي‌فرمايد: «فقير بخاطر زياده‌خواهي ثروتمند گرسنه مي‌ماند».در دو روايت تقريباً مشابه از امام صادق و امام كاظم عليهم السلام آمده است كه برقراري عدالت موجب غنا و بي‌نيازي مردم مي‌شود و در‌واقع، دليل فقر عده‌اي در جامعه، عدم رعايت عدالت در توزيع ثروت‌هاست. رهبران ديني به فقر با ديده از ميان برنده فضايل انساني و کرامتهاي اخلاقي مي نگرند. امام علي (عليه السلام ) در اين باره خطاب به فرزند بزرگوار خويش امام حسن مجتبي(عليه السلام) مي فرمايند: فرزندم، انساني را که به دنبال روزي خويش است ملامت مکن، زيرا کسي که هيچ نداشت لغزشهايش بسيار خواهد شد. بدين ترتيب چهره تيره و تار فقر بر ارزشهاي انساني سايه اي سنگين انداخته، آنان را به فراموشي مي سپرد. با مطالعه مباني اسلامي، حتي به صورت اجمالي نيک روشن مي شود که اسلام در تمامي عرصه ها جامعيت داشته و مدعي مبارزه با همه ناهنجاريها و کاستيها و از جمله با فقر است و با علل و عوامل آن نيز به نبردي سترگ برخاسته است زيرا در اصل و فرع و تا کوچکترين احکام خود، در تضاد با مترفان، مسرفان مستکبران و متکاثران است. 1-3- ضرورت انجام تحقيق : اسلام از استقرار عدالت اجتماعي و اصول و مباني مخصوص درباره اقتصاد مي گويد. زيرا همه مردم بايد از مواهب موجود در جهان و نعمتهاي خدادي بطور عادلانه استفاده کنند و انسانهاي داراي زندگي باشند که افراط و تفريط و اسراف و تبذير و اختلاف فاحش طبقاتي درآن موجود نباشد و در جامعه بزگ بشري از فقر ،بيکاري و تنگناهاي اقتصادي ديده نشود. چون در نظام اسلام هيچ ننگ اجتماعي بالاتر از اين نمي باشد که فرد در يک جامعه اسلامي و ديني زندگي کند اما در شرايط مالي و اقتصادي سختي بسر برد، جامه اي که عدالت از ارکان اساسي آن محسوب شده است و بايد براي همه اقشار و طبقات رعايت گرددتا فاصله طبقاتي از بين رفته و تضادي درآن نباشد .حضرت علي (عليه السلام ) نيز به اين معضل اجتماعي اشاره کرده وفقررا بزرگترين مرگ مي دانند. پيامبر اکرم (صلي الله عليه و اله) نيز در اين باره فرمودند: نزديک است که فقر به کفر بيانجامد. چرا که فقرآدمي را به کارهاي نارواي بسياري وا مي دارد و اي بسا که او را به اعتراض به خدا و تصرف در ملک او بکشاند و مرتب زبان به اعتراض و گله گشايد وهيچگاه راضي به رضاي حق نباشد. حضرت علي (عليه السلام)به فرزندشان محمدبن حنفيه فرمودند: من از فقر و ناداري بر تو بيمناکم .پس ازآن به خدا پناه ببر زيرا که فقر باعث کاستي در دين و سرگشتگي خرد است و مايه کينه و دشمني پس فقر دين آدمي را آسيب پذير ساخته و باور توحيدي انسان را دچار کاستي مي کند ،چرا که ديندار نيز چون ديگران ناچار از تامين معاش و امکانات زندگي خويش است و اگر نتواند در اين راه موفق شود ناچار تن به هر کاري مي دهد تا شکم خود را سير کند و نياز معيشتي خود را بدست اورد و چه بسا دين و باورهاي معنوي را نيز به چالش مي کشد.کسي که زندگيش اداره نمي شود نمي تواند عاقبت انديش باشد . بنابراين تهيدستي موجوديت اعتقادي انسان را تهديد مي کند و او را به پرتگاه سقوط مي کشاند و از دست دادن ايمان بزرگترين زياني است که در فضاي غم گرفته فقر دامن گستر مي شود. فقرزدايي از برنامه‌هاي مسلم اقتصادي در اسلام است. پيشوايان دين، رفع فقر را وظيفة خود مي‌دانستند و چه به‌عنوان يك فرد عادي و چه به‌عنوان مسئول جامعة اسلامي، سعي در ريشه‌كن كردن فقر و محروميت داشتند. امام علي(عليه السلام) درسخني كه در ابتداي به ‌دست‌گرفتن زمامداري جامعه ايراد كردند، يكي از دلايل پذيرش آن را تعهدگرفتن خداوند از دانشمندان بر عدم رضايت به پرخوري عده‌اي ستمگر و گرسنگي و بيچارگي گروهي مظلوم مي‌دانند. اصولاً واجب‌شدن زكات، خمس و صدقات واجبِ ديگر براي آن است كه فقرا زندگي بهتري پيدا كنند و از مواهب زندگي بهره‌مند شوند. اين نشانة آن است كه هدف دين و مقصود از اين مقررات، رسيدن به مواهب زندگي و بهره‌مند‌شدن از آن است. اگر مقصود و هدف دين فقيربودن بود و حد اعلاي تربيت ديني آن بود كه بشر از متاع اين جهان اعراض كند و در فقرومسكنت و بيچارگي زندگي نمايد، پس فقرا به آن هدف عالي رسيده‌اند و نبايد به آنان چيزي داد تا از حال خوش و سعادتمندانة خويش خارج نشوند. آنان نيز چون غرق درسعادتند نبايدچيزي از ديگران بپذيرند. معلوم نيست كه آيا وضعيت اقتصادي نامناسب، فرد را در معرض ابتلا به اختلالات رواني قرار مي‌دهد يا ابتلا به اختلالات رواني موجب وضعيت بد اقتصادي مي‌شود، اما با وجود اين، روشن است كه قرارگرفتن در شرايط بد اقتصادي، افراد را مستعد بروز مشكلات بهداشت رواني مي‌كند. علاوه بر اين، شرايط اقتصادي نامناسب، رهايي از بيماري رواني و بازيابي سلامت را بسيار دشوار مي‌كند. اين در مقايسه با افرادي است كه در شرايط بهتر و مطلوب اقتصادي قرار دارند. لذا طبق نکوهشهاي بسياري که بر اين امروارد شده بايد در اين زمينه تدابيري انديشيده شود چرا که بسياري از رفتارهاي نا مناسب اقتصادي مانند علاقه بيش از حد به دنيا ، بخيل بودن ،حرص و فزون طلبي و مال پرستي مي تواند زمينه بروز بيماريهاي رواني در افراد گردد و سلامت رواني آنان را تهديد کند. 1-4- اهداف تحقيق : هدف در اين پژوهش ؛بررسي آثار و پيامدهاي فقر بر سلامت روح و روان ا فراد است که بصورت اجمالي به آن پرداخته مي شود و مفاهيم فقر و انواع آن از منظر قرآن و متون اسلامي بررسي و تحليل و اثار و پيامدهاي آن بر فرد و جامعه ،و سلامت روح و روان از ديدگاه اسلام مورد بررسي قرار مي گيرد. 1-5- فرضيه هاي تحقيق : فرضيه اصلي : گسترش فقر در جامعه مسلمانان منجر به کاهش سلامت روح و روان انساني مي شود . فرضيه فرعي : 1.از ديدگاه اسلام فقر اقتصادي نسبت به فقر فرهنگي تاثير کمتري در به خطر انداختن سلامت روح و روان دارد. 2.از ديد گاه اسلام فقر اقتصادي زمينه ساز فقر فرهنگي و اجتماعي است. 1-6- اصطلاحات و واژه هاي تحقيق : فقر : اول: وجود نياز ضروري . اين معنا همه انسانها را تا زمانيکه در دنيا هستند و بلکه تمام موجودات را شامل ميشود . به همين معناست آيه «الا اي مردم شما نيازمند خداييد و خدا بي نياز و ستوده است » دوم: تهيدستي که در اين ايات فقر به اين معناست :« اين صدقات براي ان نيازمنداني است که در راه خدا فرو مانده اند ...از شدت خويشتنداري فرد بي اطلاع انان را توانگر مي پندارد » و « صدقات در حقيقت از ان نيازمندان ومستمندان است » سوم : فقر نفس که عبارت است از ازمندي و سيري ناپذيري . چهارم : فقر و نيازمندي به خدا .همچنان که در ايه «پروردگارا به انچه از خير و خوبي بر من نازل کرده اي نيازمندم» مقصود همين معنا از فقر است. سلامت روان : به معني رفتار موزون و هماهنگ با جامعه ، شناخت و پذيرش واقعيتهاي اجتماعي و قدرت سازگاري با آنها، ارضاء نيازهاي خويشتن به طور متعادل و شکوفايي استعدادهاي فطري خويش مي باشد.2 1-7- پيشينه تحقيق: دربخش کتاب : 1-کتاب فقر، نابرابري درآمدي و مولفه هاي سرمايه انساني ازديدگاه اسلام اين تحقيق دردو بخش نظري و تجربي تدوين شده است. بخش اول شامل فقر، نابرابري درآمدي و مولفه هاي سرمايه انساني دراسلام است که به بررسي فقرازديدگاه اسلام ، انواع فقر،علائم آن، علل و عوامل فقردرآيات و روايات،آثارآن ،عوامل موثربرفقرو راهکارهاي مقابله با آن مي پردازد. درفصل دوم به واژه نابرابري در آيات و روايات وازديدگاه متفکران اسلامي پرداخته مي شود. درفصل سوم به جايگاه و اهميت دانش در آيات و روايات و اهميت بهداشت اشاره مي کند و درفصل چهارم کار و تلاش دراسلام را مورد بررسي قرارمي دهد و ازبيکاري به عنوان يکي ازعوامل فقر ياد مي کند. دربخش دوم به بررسي فقرو نابرابري و مولفه هاي سرمايه انساني درکشورهاي اسلامي مي پردازد وچشم اندازي کلي دارد بروضعيت گروه کشورهاي اسلامي، ساختار اقتصادي آنها، توليد و رشد و تورم وسرمايه گذاري و درپايان هم مروري مختصربرادبيات پژوهش دراقتصاد متعارف دارد.اين کتاب کاريست ازحسين ميسمي بامقدمه دکترصادق بختياري استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق (عليه السلام) که در سال 1388 به چاپ رسيده است. 2- کتاب پديده شناسي فقر و توسعه دربرگيرنده مقالات مختلف دراين زمينه است که درچهارجلد به کوشش دفترتبليغات اسلامي استان خراسان درسال1380 به چاپ رسيده است. دراين مجموعه ابتدا هريک ازمسائل فقرو توسعه درقالب يک مقاله ازديدگاه اقتصاد متداول مورد بررسي قرارگرفته است و سپس مقاله اي نگارش يافته که ديدگاه دين را درهمان مورد بررسي کرده است.شيوه نگارش مقالات اسلامي نيز به دو صورت متن و پانويس است که نخست مطلب درمتن به صورت قانونمند و فشرده آمده است وسپس درپانويس نمونه هايي از آيات و احاديث وارد شده است. دربخش مقالات و پايان نامه ها : 1- بررسي عوامل فقروشيوه هاي مبارزه با آن ازديدگاه قرآن ومتون اسلامي عنوان پايان نامه زهره مولايي دررشته تاريخ و فلسفه است که درسال 1390 دفاع شده است. هدف دراين پژوهش بررسي عوامل فقروشيوه هاي مبارزه با آن ازديدگاه قرآن ومتون اسلامي بوده است. اين پژوهش ازنوع بنيادي بوده و ازطريق بررسي واستفاده ازمنابع اصيل اسلامي (قرآن واحاديث) صورت پذيرفته است. روش پژوهش توصيفي – تحليلي بوده و بدين وسيله عوامل تاثيرگذاردرتوسعه فقرو شيوه ها و راهکارهاي زدايش اين معضل اجتماعي با نگرش اسلامي مورد بررسي دقيق قرار گرفت. با توجه به اين که فقريک پديده نامطلوب اجتماعي است و گستره آن درجامعه به پيامدهاي زيانبارهمه جانبه اي درکوتاه مدت و بلند مدت همراه مي باشد،بدين خاطر مورد نکوهش همه اديان وفرهنگهاي بشري به ويژه دين مبين اسلام واقع شده است. دراين تحقيق با برسي فرهنگ غني و پربار اسلامي نخست به شناسايي مفهوم فقرومشتقات آن درآيات و احاديث پرداخته و انواع فقرو ديدگاههاي مختلف پيرامون آن مورد بررسي قرار گرفت و به دنبال آن به بررسي عوامل تاثيرگذار بر توسعه فقر در ابعاد اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي پرداخته شده است. در پايان شيوه هاي مبارزه با فقر با استناد به متون اسلامي بررسي گرديده و نتايج نشان داده است که پرداخت خمس، زکات، ماليات، صدقه، قرض و.... از جمله شيوه هاي مناسب براي مبارزه با اين بلاي خانمان سوزدرزمينه فردي و اجتماعي مي باشد. 2- فقرو بهداشت رواني ازديدگاه دين و روانشناسي ازسيد مهدي موسوي اصل- فصلنامه روانشناسي ودين –شماره 4 – 1387 اين مقاله، به پيامدهاي گوناگون جسمي، فرهنگي ـ اجتماعي و رواني فقر بر بهداشت رواني مي پردازد. فقر فرهنگي، انزوا، پرخاشگري، ضعف اخلاقي و ديني، كاهش عزت نفس، اضطراب و اختلالات رواني از جمله اين آثار مخربند. رويكرد متون اسلامي به مسائل فقر و به معاني گوناگون آن در منابع ديني ديگر مباحث اين مقاله است، دلائل عدم مطلوبيت فقر در اين منابع عبارتند از: تضاد فقر با عدالت اجتماعي، پناه بردن به خداوند از فقر در ادعيه امامان معصوم، اهميت دين براي انسجام اسلامي در جامعه، برنامه دين براي اهداف متعالي و عواقب نامطلوب فقر از منظر دين. سرانجام، توضيح و تبيين مواردي كه موهم اين برداشت است كه اسلام با مسئله فقرمخالفتي ندارد،بلكه آنراتاييدميكند. 3- مفهوم فقر از ديدگاه دين و دانش نوين و پيامدها و شيوه هاي رويارويي با آن ازدكتر سيد محمود طباطبايي درفصلنامه مطالعات اسلامي ، شماره 50، پاييز و زمستان 1379  فقر يك پديده نامطلوب اجتماعي است كه وجود و گستردگي دامنه آن در جامعه به پيآمدهاي زيان آور همه جانبه اي در كوتاه مدت و درازمدت مي انجامد. اين پديده شوم در همه اديان و فرهنگهاي بشري نكوهش، براي زدودن آن از جامعه راهها و روشهاي گوناگوني پيشنهاد شده است. با يك نگرش عميق در فرهنگ غني و پربار اسلامي نخست به شناسايي مفهوم فقر پرداخته ، پس از آن به ارزيابي مصاديق فقر در جامعه ايران اسلامي- مي پردازد، سپس پيآمدها و راههاي زدودن يامقابله با آن خواهيم پرداخت. 4- بررسي مفهوم فقر از منظر قرآن و روايات ائمه اطهارازحسين غفورزاده و محمدمهدي عسگري سال سوم، شمارة اول -1388 - تخصصي مطالعات قرآن و حديث.فصلنامۀ علمي در فقر يک پديده نامطلوب اجتماعي است که وجود و گستردگي دامنه آن در جامعه به پيآمدهاي زيان آور همه جانبه اي در کوتاه مدت و دراز مدت مي انجامد . اين پديده شوم درهمه اديان و فرهنگ هاي بشري نکوهش و براي زدودن آن از جامعه راه ها و روش هاي گوناگوني پيشنهاد شده است. در قرآن کريم و روايات متعددي نيز، فقر به عنوان عامل منفي در زندگي انسان معرفي شده است که بايد به زودي رفع گردد.اما در مقابل، در برخي از روايات عباراتي پيرامون ستايش فقر و جايگاه فقرا نزد خداوند ديده مي شود که ايجاد يک نوع تعارضي در اين زمينه مي نمايد. لذا حل تعارض روايات و تبيين موضع اسلام و شيوه مواجهه آن با مقوله فقر ضرورتي انکار ناپذير است. بررسي منابع اسلامي نيز مشخص مي کند، مقتضاي جمع وسازش ميان اخبار متعارض اين است که فقر و ثروت هر يک به نوبه خود نعمتي الهي است که بنده وظيفه دارد به مقتضاي آن عمل کند و به همين دليل دربيشتر دعاهاي حضرات معصومين (عليه السلام)کفاف خواسته شده که سالمتر و کم خطرتر از طرفين آن است علاوه بر اين، مقاله حاضر پديده فقر را با استمداد از منابع تفسيري و فقهي مورد بررسي قرار داده است وجامعيت و نگاه دقيق به مسئله فقر و اقسام آن از جمله نوآوري اين تحقيق است. 5- طباطبايي(1379)نيز در مقاله خويش نخست، به شناسايي مفهوم فقر در فرهنگ اسلامي پرداخته، پس از آن به ارزيابي مصاديق فقر در جامعه ايران اسلامي و سپس پيآمدها و را ههاي زدودن يا مقابله با آن پرداخته است.با مطالعه اين آثار و ديگر آثار مرتبط، به خوبي وجه تمايز تحقيق حاضر با ديگرپژوهش ها روشن مي شود.دراين اثر به صورت جامع به بررسي آيات قرآن و روايات معصومين (عليهم السلام)در مورد مفهوم فقر و اقسام آن وهمچنين حل تعارض روايات در مورد مدح و ذم فقر در اسلام پرداخته شده است و جنبه هاي ديگر مسئله نظير مقايسه مفاهيم فقر و مسکنت با دو مفهوم فقر مطلق و نسبي و يا روش استنباط آنها از قرآن و حديث اشاره شده است. منابع و مآخذ: -قران کريم ،ترجمه استاد مهدي الهي قمشه اي - آذربايجاني، مسعود و موسوي اصل ،مهدي، درآمدي برروانشناسي دين ، قم ، پژوهشگاه حوزه ودانشگاه ، 1385 - آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسين، شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم، تهران، دانشگاه تهران ، 1366ش. - ايرواني ، جواد و جلائيان اکبرنيا ،علي ، اصلاح الگوي مصرف ازنگاه اسلام ، مشهد ، دانشگاه علوم اسلامي رضوي ، 1389 - ابن بابويه ، محمد بن علي ، گلچين صدوق ( گزيده من لا يحضرالفقيه ) ، ترجمه محمد حسين صفا خواه ، تهران ، نشر فيض کاشاني ، 1376 –.....................................، معاني الاخبار ، قم ، انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين قم ، 1403 ق –......................................و آقا نجفي اصفهاني ، محمد تقي ، عيون اخبار الرضا ، تهران ، انتشارات علميه اسلاميه - ......................................، الخصال ، قم ، نشر جامعه مدرسين ، 1362 -....................................، من لا يحضر الفقيه ، قم ، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم ، 1413 ق - ابن فارس، أحمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة، ج4، مكتب الاعلام الاسلامي - قم، چاپ: اول، 1404ق. -ابن منظور ،محمد بن مکرم ، لسان العرب ،ج 4، بيروت ،نشر دار صادر ،1414ق، -.....................................، لسان العرب ، ج1، بيروت ،موسسه الاعلمي ،1426 ق - اسدي نوقابي ،احمدعلي و ديگران ،روان پرستاري (بهداشت روان ) ،تهران ،بشري ،1384 -ابن ابي الحديد ،عبد الحميدبن هبه الله،شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد،ج19،قم ،ايت الله مرعشي نجفي ،1404ق -اخترشهر، علي، اسلام و توسعه ،پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعي، گروه علمي مطالعات انقلاب اسلامي،انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي،1385 -انصاري ، عبدالله بن محمد ، منازل السائرين ، مترجم : عبدالغفور روان فرهادي – تهران – مولي 1384 - امين،سيده نصرت ، مخزن العرفان در تفسير قران، ج15 ،تهران ،نهضت زنان مسلمان ،1361 - بحراني ،سيدهاشم ،البرهان في تفسير القران ،ج4 ،تهران ،بنياد بعثت ،1416ق - بيات زنجاني، بيت الله، فقر ستيزي – قم، انتشارات شکوري -1373 – بستاني ، محمود ، اسلام و جامعه شناسي ، ترجمه موسي دانش ، مشهد ، بنياد پژوهشهاي اسلامي، 1389 - بستانى، فؤاد افرام/ مهيار، رضا، فرهنگ ابجدى،تهران، انتشارات اسلامي ، 1375ش -بني هاشمي ، محمد ، عقل ، جلد سوم - به قلم امير مسعود جهان بين – تهران – بنا – 1385 -پاينده ،ابوالقاسم ،ترجمه نهج الفصاحه،تهران ،1382 -پسنديده ،عباس ،رضايت از زندگي ،قم ، دارالحديث ،1390 - پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ،مباني اقتصاد اسلامي، سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انساني،1379 -جلالي ، سيدمحمد فريد ، برنامه ريزي استراتژيک درکم کردن فقرازطريق کسب وکار ، تهران ، نشرنيکزاد 1388 -حسيني دشتي، سيد مصطفي ، معارف و معاريف (دائره المعارف جامع اسلامي )ج 8 ، موسسه فرهنگي آرايه -حميد زاده گيوي ، اکبر، قطره اي از دريا (گذري و نظري بر حکمتهاي نهج البلاغه )–تهران ،انتشارات پيام نوين 1383 - حرعاملي، محمدبن حسن ، وسائل الشيعه ، ج17، قم ، موسسه آل البيت عليهم السلام ، 1372 - حراني ، ابو محمد ، تحف العقول عن آل رسول، ترجمه صادق حسن زاده ، قم ، انتشارات آل علي عليه السلام ، 1382 -حکيمي، محمد، معيارهاي اقتصادي در تعاليم رضوي ، بنياد پژوهشهاي اسلامي استان قدس رضوي ، 1370 -.......................،محمدرضا ، علي ،الحياة ،ترجمه احمد آرام ،تهران ،دفتر نشر فرهنگ اسلامي ،1380 -حيدري نراقي، علي محمد ، اخلاق نراقي ، قم ، انتشارات مهدي نراقي ، 1390 -جوادي آملي، عبدالله ، انتظار بشر از دين ، قم ، نشر اسراء ، 1375 - جمعي از نويسندگان ،پديده شناسي فقر و توسعه ، ج1 ، دفتر تبليغات اسلامي شعبه خراسان ، بوستان کتاب قم ، 1380 -خير اللهي ، احمد ،تربيت عقلاني و اخلاقي انسان در نهج البلاغه، اصفهان ، طراحان هنر ،1388 - دري نجف آبادي ، قربانعلي ، درسهايي از اقتصاد اسلامي – قم : واصف لاهيجي – 1390 – دلشاد تهراني ، مصطفي ، رهزنان دين ( اسيب شناسي دين و دينداري در نهج البلاغه ) تهران ،دريا ،1379 – دشتي ،محمد ، ترجمه نهج البلاغه ، قم ، موسسه تحقيقاتي اميرالمومنين عليه السلام ، 1380 -ديلمي ، حسن بن محمد ،ارشاد القلوب الي الصواب ،قم ،نشر شريف راضي، 1412ق - دهخدا ،علي اکبر ، لغت نامه دهخدا ، ج11 ،انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ،1377 -راغب اصفهاني ، حسن بن مخمد ، مفردات الفاظ قرآن ، ترجمه مصطفي رحيمي نيا ، تهران ، سبحان 1385 - رهايي ، يحيي و رافت نيا ، مسعود ، مجموعه مقالات همايش منطقه اي پيامبر اعظم « اسوه حسنه» - اصفهان – طوبي نصف جهان – 1385 رئيس دانا، فريبرز و شادي طلب ،ژاله و پيران،پرويز، فقر درايران (مجموعه مقالات) ، تهران ، دانشگاه علوم بهزيستي وتوانبخشي ، 1379 - رسولي محلاتي ، سيد هاشم ، غررالحکم و درر الکلم ، ج2و1 ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، 1377 -رحيمي ،امين ،امام خميني و عرفان اسلامي ،تهران ،انتشارات پژوهشکده امام خميني ،1385 -زاهدي مازندراني ، محمد جواد، توسعه و نابرابري ، تهران ، مازيار، 1382 - ساجدي فر ، محمود ، شاخصه هاي فقر زدايي ازديدگاه امام علي عليه السلام ، تهران ، نسل کوثر ، 1382 –سجادي ، سيد احمد ، لغت نامه و ترجمه صحيفه سجاديه ، تهران ، پيام عترت ، 1386 -سيوطي ،جلال الدين/محلي ،جلال الدين،تفسير الجلالين، ج1،بيروت ،موسسه النور للمطبوعات ،1416ق -..................................، الدر المنثور في تفسير الماثور ،ج3 ،قم ،کتابخانه آيت الله مرعشي نجفي ،1404 ق -شرقاوي ، حسن محمد ،گامي فراسوي روانشناسي اسلامي يا اخلاق و بهداشت رواني دراسلام ، ترجمه سيد محمد باقرحجتي ، دفترنشرفرهنگ اسلامي ، 1366 -شريف الرضى، محمد بن حسين - فيض الاسلام اصفهانى، على نقى، ترجمه و شرح نهج البلاغة (فيض الإسلام)، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام ، 1379 ش. - شريف لاهيجي ،محمدبن علي،تفسير شريف لاهيجي ،ج1،تهران ،نشر داد،1373 -شعيري ، محمد بن محمد ،جامع الاخبار ، نجف ، مطبعةحيدريه - صدر، سيد محمد باقر، اقتصاد ما ، ترجمه محمد کاظم موسوي ، انتشارات برهان ، 1350 – صانعي ، مهدي ، بهداشت روان در اسلام ، قم ، موسسه بوستان کتاب ، 1382 -طيب ،سيد عبد الحسين ،اطيب البيان في تفسير القران ،تهران ،انتشارات اسلام ،1378 عباس نژاد، محسن و سيدي،حسين و رستمي، محمد حسن ، مجموعه مقالات قران و علوم روز ، قرآن روانشناسي و علوم تربيتي 2 ، مشهد، بنياد پژوهش هاي قراني حوزه و دانشگاه ، 1389 –............................................ ، قرآن و اقتصاد ، مرکز اطلاع رساني و کتابخانه تخصصي قران و علوم روز ، مشهد ، بنياد پژوهشهاي قرآني حوزه و دانشگاه ، 1384 –........................................... ، قرآن ، روانشناسي و علوم تربتي ، مرکز اطلاع رساني و کتابخانه تخصصي قرام و علوم روز ، مشهد بنياد پژوهشهاي قرآني حوزه و دانشگاه ، 1390 - غزالي ، محمدبن محمد ، کيمياي سعادت ،تصحيح احمد آرام ،ج2 ،تهران ،گنجينه ،1379 – غياثي کرماني ،محمدرضا ، اخلاق و سلوک (برگرفته از مصباح الهدايه و مفتاح الکفايه) ،قم ،صحيفه معرفت ،1386 - فصيحي ، امان الله ، اسلام و سرمايه اجتماعي با تاکيد بررويکرد فرهنگي، تهران ، پژوهشگاه فرهنگ ، هنر و ارتباطات، 1389 - فراهاني فرد ، سعيد ، نگاهي به فقر و فقر زدايي از ديدگاه اسلام - موسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر –کانون انديشه جوان 1378 -فراهيدي ،خليل بن احمد ،ترتيب کتاب العين ،ج1 ، قم ، سازمان اوقاف و امور خيريه ،انتشارات اسوه ، 1383 - فرج پور، مجيد ، موانع توسعه: بررسي فقر، تبعيض و فساد ، تهران ، خدمات فرهنگي رسا ،1381 - فني زهره و ديگران ، تحليل وبررسي اقتصادي فقر، تهران ، موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني 1375 - فلسفي ، محمد تقي، اخلاق از نظر همزيستي و ارزشهاي انساني ( گفتار فلسفي) ،ج2 ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ،1385 -فيض کاشاني ، محمد بن شاه مرتضي ، المحجة البيضا في تهذيب الاحيا فارسي ،راه روشن– ترجمه محمد صادق – مشهد بنياد پژوهشهاي اسلامي – 1379 - .........................................................،تفسير صافي ،ج2 ،تهران ،مکتبه الصدر ،1415ق - قمي ، علي بن ابراهيم ،تفسير قمي،ج1 ، قم ، نشر دارالکتاب ، 1404 ق - قمي مشهدي، محمدبن محمدرضا،تفسير کنزالدقائق و بحرالغرائب،ج10،تهران ،سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامي،1368 -قرشى بنايى، على اكبر، قاموس قرآن،جلد5، دار الكتب الاسلامية - تهران، چاپ: ششم، 1412ق -قرائتي ، محسن ،تفسير نور ،ج9 ،تهران ،مرکز فرهنگي درسهايي از قرآن،1383 -کاشاني ،ملافتح الله،تفسير منهج الصادقين في الزام المخالفين،ج10،تهران ،1336 -.............................،زبدةالتفاسير ،ج2 ،قم ،دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم،1423ق -کاشاني ،عز الدين محمودبن علي ،مصباح الهدايه و مفتاح الکفايه ،به تصحيح استاد جلال الدين همايي،تهران ،کتابخانه سنايي ،1387 -کريمي، مظفر، راهبردهاي تحقق عدالت اجتماعي و اقتصادي درجمهوري اسلامي ايران ، تهران ، مجمع تشخيص مصلحت نظام ، مرکز تحقيقات استراتژيک ، 1388 – کرمي فريدني ،علي ، ظهور و سقوط تمدنها از ديدگاه قرآن ،قم ،نسيم انتظار ،1383 -کليني ، محمدبن يعقوب اسحاق ، اصول کافي ، ج 3 ، ترجمه سيد جواد مصطفوي، انتشارات علميه اسلاميه -..............................................، گزيده کافي ،تهران ، مرکز انتشارات علمي و فرهنگي ،1363 - گالبرايت، جان کنت، ماهيت فقر عمومي ، ترجمه دکتر سيد محمد حسين عادلي ، 1371 -گرينزپان ، آلياندرو، سياستهاي فقرزدايي ، راهبردهاي مبارزه با فقردرکشورهاي درحال توسعه ، ترجمه دکترناصرموفقيان ، تهران ، موسسه عالي پژوهش تامين اجتماعي، 1382 - مازندراني ،محمدصالح بن احمد،شرح الکافي- الاصول و الروضة،تهران ،مکتبه الاسلاميه ،1382ق -مترجمان ،ترجمه مجمع البيان في تفسير القران،ج10 ،تهران ،انتشارات فراهاني ،1360 -................ ،ترجمه مجمع البيان في تفسير القران،ج23 ،تهران ،انتشارات فراهاني ،1360 -..............،ترجمه تفسير جوامع الجامع،ج3،مشهد ،بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي،1377 -..............،ترجمه تفسير جوامع الجامع،ج5،مشهد ،بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي،1377 -محمدي ري شهري ، محمد، ميزان الحکمه ، ترجمه حميد رضا شيخي ، ج10 ،قم ،انتشارات دار الحديث ،1377 -........................................، حکمت نامه لقمان ، قم، دارالحديث ، 1385 - مجلسي، محمد باقر ، عين الحيوه ،ج2، قم ،مهر 1376 - مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ،ج25،بيروت، دار إحياء التراث العربي ، 1403 ق. -مصطفوي ،حسن،تفسير روشن،ج12 ،تهران ،مرکز نشر کتاب ،1380 -مطهري، مرتضي، حکمتها و اندرزها ،تهران ،صدرا ،1382 - ........................، تعليم و تربيت در اسلام ، تهران ، صدرا ، 1382 - ........................، عدل الهي ، تهران ،صدرا ،1389 -موسوي همداني، سيد محمد باقر، ترجمه تفسير الميزان ، ج11، قم ، دفتر انتشارا ت اسلامي – 1386 - ميرمرشدي ، احمد محي الدين ، کمال اجتماعي درجهاد اقتصادي ، اصفهان، سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري ، 1390 -ميناگر ،عبد الرضا،تحليلي درباره هفت مقام عرفاني ،تهران ،ابتکار دانش،1386 -مکارم شيرازي ،ناصر ، تفسيرنمونه ،ج1، تهران ،نشر دارالکتب الاسلاميه ،1374 - مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقيه، قم ، مؤسسه اسماعيليان ، 1414 ق. -منسوب به امام صادق عليه السلام ، مصباح الشريعة ، بيروت ، نشر اعلمي ، 1400 ق - موسوي اصفهاني، سيد جمال الدين ، ملاحظاتي پيرامون پيامهاي اقتصادي قران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي -1368 –موسوي لاري ،مجتبي ،رسالت اخلاق در تکامل انسان،قم ،بوستان کتاب ،1386 - ميسمي، حسين، فقر، نابرابري درآمدي ومولفه هاي سرمايه انساني از ديدگاه اسلام ، تهران ، دانشگاه امام صادق عليه السلام ، 1388 – معين ، محمد ، فرهنگ فارسي معين ،ج 1 ، به اهتمام عزيز الله عليزاده و محمود نامني ، تهران ،ثامن ، 1384 -موسايي، ميثم، دين، توسعه و فرهنگ ، تهران، انتشارات جامعه شناسان ، 1390 -ميرزايي،نجفعلي ،شگفتيهاي آفرينش از زبان امام صادق (عليه السلام)- توحيد مفضل- قم ،انتشارات هجرت، 1376 - نور بخش، جواد ، فقر و فقير ، تهران ، انتشارات يلدا قلم ، 1381 - نيلي ، مسعود ، اقتصاد و عدالت اجتماعي ، تهران ، نشر ني ، 1385 -نراقي ، احمدبن محمد مهدي، خزائن ، به تحقيق علامه حسن زاده املي ، قم ، انتشارات قيام ، 1378 - ورام بن ابي فراس، ابو الحسين، مجموعه ورام «اداب و اخلاق در اسلام » - ترجمه محمد رضا عطايي ، بنياد پژوهشهاي اسلامي -1369 – وطن دوست ، رضا ديگران و فرهنگ روابط اجتماعي در آ موزه هاي اسلامي – گروه پژوهشي علوم قرآن و حديث ، مشهد – دانشگاه علوم اسلامي رضوي 1387 - هجويري ، ابوالحسن علي بن عثمان ،کشف المحجوب ، تهران ، سروش انتشارات صدا و سيما ، 1383 - هاشمى خويى، ميرزا حبيب الله/ حسن زاده آملىٍ، حسن و كمره اى، محمد باقر، منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة و تكملة منهاج البراعة (خوئى) ، تهران ،مكتبة الإسلامية ، 1400 ق.